|
ماموریت کاملاً ممکن برای «رسانه ملی»
چگونه تلویزیون مفهوم «مناظره» را به نفع خود مصادره می کند؟
در برنامه هفته قبل چند بار نتایج نظرسنجی پخش شد ولی روز جمعه حتی نتایج نهایی را هم نشان ندادند و ظاهراً این برنامه بدون توجه به آنچه مردم می خواهند به مدیریت ماجرا می پردازد و وقتی نتایج بدین شکل تحریف می‌شود (بنابر ادهای روزنامه و سکوت یک هفته ای رسانه ملی) چه تضمینی وجود دارد که افرادی که به عنوان مردم، تماشاچی درون سالن هستند، واقعا مردم باشند؟
پس از طراحی و برگزاری سلسله نشست‌های پرسش و پاسخ در جریان انتخابات ریاست جمهوری یازدهم در تلویزیون که در اشتباهی عامدانه عنوان «مناظره» به آنها اطلاق شد، ظاهراً قرار است پیگیری برای لوث کردن بار معنایی و اعتبار چنین واژه‌ای استمرار داشته باشد و حداقل آنچه عیان است، به چالش کشیدن بار معنایی «مناظره» توسط مجریان رسانه ملی است؛ رویکردی که در صورت استمرار، باعث از دست رفتن این برنامه و ریزش مخاطبان چنین برنامه ای خواهد شد.
مناظره به عنوان رویکردی در تبلیغ یک گفتمان و نقد دیگر گفتمان‌ها، ریشه تاریخی در مشرق زمین دارد و آن‌گون که هرودوت نوشته، در سال ۵۲۲ پیش از میلاد، پس از قتل بردیای دروغین، هفت تن از بزرگان ایران، برای شکل حکومتی آیندهٔ ایران به مناظره نشستند. در مناظره‌یی که میان بزرگان هفت قوم ایرانی شکل گرفت اوتان، نظامی مردمسالارانه بر پایهٔ دموکراسی را پیشنهاد کرد (شبیه روم باستان) و دیگر انواع حکومتی را به چالش کشید.
در مقابل مگابیزوس در دفاع از الیگارشی سخن گفت و داریوش اول با دفاع از نظام سلطنتی، آن را بهترین نوع حکومت دانست. چهار مرد دیگر نیز طرف داریوش را گرفتند. در نهایت این مناظره به نفع داریوش به پایان رسید و او به شاهنشاهی رسید. پس از آن نیز در روم باستان به شکل وسیعی مناظره های تاریخی ثبت شده و البته قرن ها بعد در میان اعراب جاهلی نیز شاهد اشکالی از مناظره نیز بوده ایم که لفظ «سفسطه» در روم و لفظ «مغالطه» در عربستان با یک بار معنایی، از دل همین مناظره‌ها و مباحثه‌ها خارج شد.
اگر از ریشه‌های تاریخی به دوران معاصر بیاییم و مرور تاریخ را در همین حدود تخفیف داد، ابتدای انقلاب اسلامی ایران، شاهد شکل گیری مناظره‌های بسیار جدی درباره اساسی ترین مباحث اعتقادی میان مارکسیست، مسلمانان و دیگر گروه‌ها شکل گرفت و این در حالی بود که چهره حاکمیت ایران مشخص نبود و مردم در حال تصمیم گیری درباره آینده سیاسی کشور و ساختارش بودند. در سال‌های بعد نیز این مناظره ها رخ داد اما هر چهار سال یک بار و آن هم در جریان انتخابات ریاست جمهوری اما عملاً تاثیرگذاری عمیقی نداشت، تا اینکه فضای انتخابات ریاست جمهوری دهم شکل گرفت و مناظره‌های تاریخی رخ داد.
این مناظره‌ها که عدم مدیریتش باعث ایجاد حواشی سنگینی شد و هزینه های فراوانی برای کشور در پی داشت، صداوسیما را در برگزاری مناظره ترسوتر از همیشه نمود و فضا به سمتی رفت که مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، با طراحی پیچیده ای همراه شد تا عملاً امکان مدیریت هریک از نامزدهای ریاست جمهوری فراهم شود و اگر احیاناً هریک از نامزدها هوس کرد وارد فضای «بگم، بگم» شود، اساساً او را به حاشیه برد که این نوع طراحی در مناظره های بعدی هرچند با اصلاحاتی به واسطه اعتراض نامزدها همراه شد اما در نهایت، استفاده از لفظ «مناظره» برای آن ظلمی به مناظره های واقعی است که در دنیا برگزار می‌شود.
با پایان انتخابات ریاست جمهوری، چنین تصور می‌شد که مناظره‌ها به تاریخ بپیوندد و تا چهار سال دیگر شاهدش نباشیم اما استودیوی مناظره حفظ شد و قرار شد هر عصر جمعه شاهد برگزاری یک مناظره پیرامون یکی از حوزه ها و مسائل کلان کشور با حضور طیف های مختلف حاضر در این مناظره باشیم؛ اتفاقی که در ابتدا تصور می‌شد با حضور ارشدترین مسئولان کشور رخ دهد اما چند درجه تخفیف داده شد و همان فضای مناظره ریاست جمهوری با چهره های میانی حوزه های مختلف کشور، شکل گرفت، با این حال ظاهراً قرار است همان خط پیشین در دستور کار قرار بگیرد و مفهوم «مناظره» را از حیّز انتفاع ساقط کرد.
این ماموریت هرچند دشوار است و با ریشه های تاریخی و ذهنیتی که نزد مردم برای شکل مناظره وجود دارد، به سادگی به وقوع نمی‌پیوندد اما ماموریتی کاملاً ممکن برای «رسانه ملی» محسوب می‌شود. نخستین و بزرگ ترین ضعف این مناظره‌ها، بایکوت برخی طیف ها در مباحث مطروحه نظیر همین مناظره اخیر است.
موضوع پراهمیت تر از کیفیت میهمانان دعوت شده، نوع جهت دهی به میهمانان و مباحث و نوع مواجهه با رای مردم به نظرات مطرح شده در مناظره ها است که هفته پیش به وقوع پیوست و هنوز صداوسیما پاسخگو نبوده است. «اعتماد» نوشته بود: روز جمعه در شبکه یک سیما مناظره ای بین تعدادی از فعالان سیاسی و رسانه ای از هر دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب برگزار شد اما عکس‌هایی که از این برنامه منتشر شده نشان می دهد نتیجه ای که توسط این برنامه درباره راه پیدا کردن دو نفر از شرکت‌کنندگان به مرحله بعدی اعلام شد، با واقعیت انطباق ندارد.
بر اساس گزارش این روزنامه، عکس‌های الیاس حضرتی و محمدرضا خباز در نظرسنجی مردمی بالاترین رتبه را داشتند اما ظاهرا صدا و سیما ترجیح داد به جای نظر مخاطبان، نظر خود را ملاک انتخاب قرار دهد و دیگران را انتخاب شده اعلام کرد.
در برنامه هفته قبل چند بار نتایج نظرسنجی پخش شد ولی روز جمعه حتی نتایج نهایی را هم نشان ندادند و ظاهراً این برنامه بدون توجه به آنچه مردم می خواهند به مدیریت ماجرا می پردازد و وقتی نتایج بدین شکل تحریف می‌شود (بنابر ادهای روزنامه و سکوت یک هفته ای رسانه ملی) چه تضمینی وجود دارد که سوالی تحت عنوان پرسش مردمی طرح نشود؟ آیا فلان مدیر رسانه ملی، جزو مردم نیست که سوالش خوانده نشود؟!
در این شرایط سپردن عنان مناظره از عموم مردم به حاضران در استودیو، اعتبار این اتفاق را بیش از پیش ساقط کرده، چرا که بخش قابل توجهی حاضران در نشست عملاً مدعوین رسانه ملی هستند و طبیعتاً با مدیریت ترکیب اشخاص دعوت شده، می توان چشم انتظار گرفتن خروجی مدنظر بود! و اینها، تنها برخی از نقاط ضعف پررنگ آنچه تحت عنوان «مناظره» برگزار می‌شود، بوده و دیگر مباحثی که پس پرده می گذارد را خدا عالم است!
ظاهراً «بی طرفی»، مطالبه‌ای است که رسانه ملی هیچ‌گاه رنگش را به خود نخواهد گرفت و مناظره نیز در شرایطی که میزبانش قائل به بدوی ترین آداب مناظره، یعنی همان «بی‌طرفی» نیست، هیچ گاه شکل واقعی به خود نخواهد گرفت. با این اوصاف ظاهراً قرار است «مناظره» باشد تا عنوان شود «مناظره» در بالاترین سطح ممکن برگزار می‌شود اما در عملاً به مرور تنها لفظ «مناظره» باقی بماند و اهمیت این واژه و ارزش هایی که در پس آن قابل تصور است، به کلی لوث شود. |
